10-Okul Geliştirme ve Liderlik MESLEKİ GELİŞİM

10.14. Okul gelişiminde Okul Yönetiminin (Liderin) ve Çalışanların Rolü

15 Ağustos 2022Son güncelleme: 5 Mayıs 2023

0 490 5 dakika okuma süresi

Okul gelişiminde Okul Yönetiminin (Liderin) ve Çalışanların Rolü

Dr. Öğr. Üyesi Hatice TURAN

Eğitim örgütlerinde değişim, baş edilmesi gereken bir problem değil; bir fırsat olarak algılanırsa gelişim sağlanabilir. Gelişim sürekli ve her düzeyde olmalıdır. Eğer okulda görev yapan herkes kendi işlerine odaklanır ve yaptıkları işin doğasını anlarlar ise okullar değişebilir (Özden, 2008, s.74.).

Okulu değiştirmek ve geliştirmek için üyelere düşen görevlere odaklanıldığında aşağıdaki beş nokta dikkat çekmektedir (Joyce, 19991, akt. Açıkgöz, 1993, s. 72):

• İş birliği: Öğretmenler bir grup olarak düşünülmeli, bir grup olarak iş birliği yapma yeteneklerini geliştirmelidir.
• Araştırmaya önem verme: Araştırma bulgu ve sonuçları öğretmenlere sunulmalıdır.
• Okula ilişkin yeterli veriler: Sürekli ve derin veriler öğretmenler ile paylaşılmalıdır.
• Programa ilişkin girişimler: Program geliştirme çabaları bir okul geliştirme yaklaşımıdır.
• Öğretime ilişkin çalışmalar: Öğretme becerileri, öğretim modelleri, iş birlikli öğrenme, düşünme becerileri de okul geliştirme yaklaşımlarındandır.

Okul gelişimi için öğretmenlerin sorumluluk almaları ve karara katılmaları çok önemlidir. Çalışmalar göstermektedir ki ortak karar alma ve yönetime katılma örgüte enerji sağlar ve öğrenmenin öğrenilmesi kolaylaşır (Geijsel vd., 2001, s.145).

Okul geliştirmede “21. yüzyılda nasıl bireyler yetiştirmek istiyoruz?”, “Bu bireylerin ne tip özellikleri olmalı?” soruları cevaplanmalıdır.

Ergüder (2008, s. 202)’e göre yeni okulun rolü;

• Yaşam boyu öğrenme becerilerine sahip bireyler yetiştirmek,
• Mesleki beceri-teknik bilgiye sahip işçiler yetiştirebilmek,
• Yükseköğretime hazır öğrenci yetiştirebilmek,
• Demokratik değerlere sahip aktif vatandaşlar yetiştirebilmek olmalıdır.

Okul geliştirmede okuldaki tüm üyelerin bir ekip gibi çalışması faydalıdır. Ekip çalışmasında ortak amaca doğru birleştirilmiş çaba vardır. Amaç “öğrenci” iken yöneticiler değişim ajanı, öğretmenler rehber ve yönlendirici, ortam öğrenmeye odaklı olursa gelişim gözlenir (Richardson, 2002, s.1).

Okul geliştirmede okuldaki tüm üyelere görev düştüğü gerçeğinden yola çıkarak okul yöneticisi, öğretmen ve idari personel aşağıdaki konulara özen göstermelidir (Parlar, 2012):

• Vizyonu, amaçları ve hedefleri paylaşma
• Bilgi, fikir ve değerleri paylaşma
• Okulun güçlü ve zayıf yönlerini tanıma
• Değişiklikler önerme
• Seçenekleri tartışma
• Birbirine saygı gösterme ve destekleme
• İyi iletişim kurma

Okul yöneticinin liderlik davranışı, etkili okullarda önemli bir değişkendir. Okul geliştirme sürecinde okul liderinin yaklaşımı nasıl olmalı sorusuna verilebilecek cevaplar Schlecty’e (2005) göre şöyledir:

• Değişimi baş edilmesi gereken bir sorun değil, aksine bir fırsat olarak görmelidir.
• Gelişim sürekli ve tüm alt sistemlerde olmalıdır.
• Okulda lider farklılıklara saygılı ve ayrımcılığı onaran olmalıdır.
• Lider destekleyici toplumun nasıl kurulacağını bilmelidir.
• Lider kendi işine odaklanmalıdır.

OECD (2008) tarafından yapılan çalışmada okul liderleri okulu geliştirmek için;
öğretmen kalitesini desteklemeli, değerlendirmeli ve geliştirmeli, hedef belirlemeli ve hesap
verebilmeli, mali kaynağı ve insan kaynağını yönetebilmeli, farklı okullar ile iş birliği
yapabilmelidir.

Okulu etkili kılmak ve geliştirmek için öğretmenlerin (Karagözoğlu, 1993);
• İyi iletişim becerilerine sahip ve etkili bir güdüleyici olması,
• Yapıcı, yaratıcı, samimi, esnek, sabırlı ve hoşgörülü olması,
• Öğrencilerin bireysel farklılıklarını, ilgi, ihtiyaç, yetenek ve kültürlerini tanıması,
• Demokratik, kültürel, ekonomik yapı ile toplum ve çevre sorunları ile ilgilenmesi,
• İnsan sevgisiyle dolu ve açık görüşlü olması,
• Tekdüze anlatımdan uzak, yetenek ve tecrübelerini zekice kullanarak öğrenmeyi gerçekleştirmesi,
• En son eğitim teknolojileri hakkında bilgi sahibi olarak bu teknolojileri eğitim ortamında kullanabilmesi gereklidir.

Son yıllarda öğretmenlere yüklenen roller Şekil 12’de toplanmıştır:

Şekil 12. Öğretmene yüklenen roller, Kaynak: Erkan, 1996, akt. Turan, 2021a, s.150.

Etkili okulları, okuldaki çalışanların rolleri ile incelendiğinde okulu etkili kılmak ve geliştirmek için anahtar iki kavram karşımıza çıkmaktadır:

• Karara katılma
• İş birliği

Karara katılmayı okulunda titizlikle uyguladığı ifade eden bir okul müdürünün sözleri şöyledir:

…Ben okulumda her kararı öğretmenler ile birlikte alırım. Bu, kitap alımından, su dağıtıcısı ile anlaşma yapmaya kadar alınan tüm kararları kapsamaktadır. Ben eğer bu kararları onlarla almazsam aldığım kitabı kullanmazlar, suyu bile içmezler. Onlarla birlikte karar almanın şimdiye kadar hiçbir zararını görmedim…

Cook ve Friend (1993, s.422) öğretmenler arası iş birliğinin sahip olması gereken özelliklerini şöyle sıralamışlardır:

• Gönüllü olmalıdır.
• Eşitliğe dayanmalıdır.
• Ortak bir hedefi olmalıdır.
• Ortak sorumluluk içermelidir.
• Ortak hesap verebilirlik içermelidir.
• Paylaşılan kaynaklara dayanmalıdır.
• Gelişen özelliklere sahip olmalıdır.