11-Sosyal Duygusal Öğrenme Becerilerin Geliştirilmesi MESLEKİ GELİŞİM

11.11. Akran Zorbalığı

18 Ağustos 2022Son güncelleme: 5 Mayıs 2023

0 421 6 dakika okuma süresi

Akran Zorbalığı

Prof. Dr. Neslihan GÜNEY KARAMAN

Akran Zorbalığı Nedir?

Akran zorbalığı ile ilgili araştırmalara getirilen eleştirilerden biri zorbalığın tanımı ve sınırları ile ilgili net bir karara varılmamış olmasıdır. Araştırmalar arasında farklılıklar olsa da üzerinde ortak kanıya varılmış bazı noktalar mevcuttur:

• İstenmeyen olumsuz davranışlar
• Tekrarlanabilir.
• Tekrarlanma potansiyeli olabilir.
• Güç dengesizliği
• İstenerek yapılması
• Zarar verme amacı taşıması

Akran Zorbalığının Türleri

Fiziksel
Sözel
Sosyal (İlişkisel)
Siber
Psikolojik

Zorbalığa İlişkin Verilere Nereden Ulaşılabilir?

• Sağlıkla ilişkili davranışları ve çıktıları ölçen okul temelli anketler

o Global School-based Student Health Survey (GSHS) – Dünya Sağlık Örgütü tarafından 2003 yılından bu yana her 3-5 yılda bir gerçekleştirilmektedir (çoğu ülke için). 2013’ten bu yana 13-17 yaş aralığındaki ergenleri ele almaktayken öncesinde 13-15 yaş aralığını ele almaktaydı. Avrupa ve Kuzey Amerika dışındaki tüm bölgelerden 96 ülke.

o Health Behaviour in School-aged Children Study (HBSC) – HBSC Consortium tarafından 1983 yılından bu yana her 4 yılda bir gerçekleştirilmektedir. 11, 13 ve 15 yaş grubu ile çalışılmaktadır. Avrupa, İsrail ve Kuzey Amerika’dan 48 ülke ve bölge.

• Öğrenme çıktılarını ölçen okul temelli anketler

o Estudio Regional Comparativo y Explicativo (ERCE; Regional Comperative and Explanatory Study) – Latin Amerika Eğitim Kalitesini Ölçme Laboratuvarı (LLECE/UNESCO) tarafından 2006’da ilki gerçekleştirilmiştir. 2006, 2013 ve 2019’da yapılmıştır. 8-9 yaş (3.sınıf) ve 11-12 yaş (6.sınıf) olmak üzere iki grubu değerlendirmektedir. Latin Amerika’daki 15 ülkeyi kapsamaktadır.

o Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS) – International Association for the Evaluation of Educational Achievement (IEA) tarafından, 2001’den bu yana her 5 yılda bir gerçekleştirilmektedir. 9-10 yaş (4.sınıf) ile çalışılmaktadır. Tüm bölgelerden 65 ülkeyi içermektedir.

o Programme for International Students Assessment (PISA) – OECD tarafından 2015’ten bu yana her 3 yılda bir yapılmaktadır. 15 yaş grubundaki gençlerden ölçüm alınmaktadır. Afrika, Asya, Avrupa ve Latin Amerika’da yer alan 72 ülkeyi kapsamaktadır.

o Trends in Mathematics and Science Study (TIMMS) – International Association for the Evaluation of Educational Achievement (IEA) tarafından, 1999 yılından bu yana her 4 yılda bir gerçekleştirilmektedir. 9-10 yaş (4.sınıf) ve 13-14 yaş (8.sınıf) olmak üzere iki yaş grubu değerlendirilmektedir. Çoğunluğu Avrupa olmakla birlikte tüm bölge ve ülkeleri kapsamaktadır.

• Popülasyon temelli anketler

o Demographics and Health Survey (DHS) – UNICEF, UNFPA, DSÖ, UNAIDS, USAID olmak üzere uluslararası kuruluşların katkıları ile gerçekleştirilen bir taramadır. 2003-2008’den bu yana her 4 yılda bir yapılmaktadır. 15-49 yaş aralığındaki bireyleri kapsamaktadır. 90 ülke ve bölgeden veriler toplanmaktadır.

o Violence Against Children Survey (VACS) – CDC, UNICEF ve Together for Girls iş birliğinde gerçekleştirilmektedir. 2007’den bu yana yapılmaktadır. 18-24 yaşlar ile 13-17 yaşlar örneklemi oluşturmaktadır. 11 ülkenin raporlarına erişilebilmektedir (8 Afrika; 2 Asya ve 1 Latin Amerika ülkesi.)

Zorbalık Nerelerde Görülür?

• Okul (%43)
• Sınıf (%42)
• Kantin (%27)
• Okul bahçesi (%22)
• Dijital araçlar aracılığıyla (%15)
• Okul tuvaleti veya soyunma odası (%12)
• Okul otobüsü (%8)

Pandemiden dolayı çocuklar yukarıdaki alanları hiç kullanamadığı dönemler oldu. Bu durum zorbalık oranlarını etkilemiş midir? Pandemi ile birlikte şekil değiştiren zorbalık: Siber zorbalık.

Akran Zorbalığının Etkileri

Psikolojik Etkileri
• Depresyon
• Anksiyete
• Davranış problemleri
• İntihar girişiminde bulunma riski
• Düşük yaşam doyumu

Fiziksel Etkiler
• Baş ağrısı
• Karın ağrısı
• Uyku problemleri

Akran Zorbalığında 30 Gün Etkisi: Yalnızlık hissi, endişeden kaynaklı olarak uyuyamama, ciddi olarak intihara kalkışma düşüncesi, tütün kullanımı, alkol kullanımı ve erken dönemde cinsel birliktelik oranları son 30 günde akran zorbalığına uğrayan bireylerde, uğramayanlara kıyasla daha yüksektir.

Eğitime İlişkin Etkiler

• Düşük okul aidiyeti
• Yüksek devamsızlık oranları
• Okula gelmekte isteksizlik
• Düşük akademik başarı

Akran Zorbalığının Bitmeyeceğine Dair İnanç: Akran zorbalığına uğramış olan çocukların %41’i zorbalığın tekrar yaşanacığını düşünmektedir.

Akran Zorbalığını Yalnızca Gözlemlemenin Etkisi: Akran zorbalığında zorba/kurban rolünde olmayıp gözlemci (şahit) olmak da ruh sağlığına yönelik riskler teşkil etmektedir (Rivers, Poteat, Noret, & Ashurst, 2009).

Akran Zorbalığını Anlamak İçin Beyni İncelemek: Öfkeli ve korkulu yüz ifadelerine karşı Amigdala aktivitesi akran zorbalığı ve mağduriyeti ile ilişkili bulunmuştur (Swartz, Carranza & Knodt, 2019).

Akran Zorbalığına Yönelik Çözüm Önerileri

Zorbalığa Maruz Kalan Kişilere Göre Öneriler:

a) Öğretmenlerin Yapabilecekleri
• Dinlemek
• Müdahale ettikten sonra zorbalığın bitip bitmediğini kontrol etme
• Başa çıkmaya yönelik tavsiyeler verme

b) Öğretmenlerin Yapmaması Gerekenler
• Problemlerini kendi başlarına çözmeleri gerektiğini söylemeleri
• Farklı davransaydı zorbalığın olmayacağını söylemesi
• Zorbalığı görmezden gelmesi gerektiğini söylemesi

c) Arkadaşların Yapabilecekleri
• Zaman geçirmek
• Konuşmak
• Ortamdan uzaklaşmasına yardım etmek
• Aramak
• Tavsiye vermek
• Dinlemek
• Paylaşması konusunda cesaretlendirmek

Çözüm Önerileri:

• Çocukların haklarını korumak ve okulda şiddet ve zorbalığı önlemek ve müdahale etmek amacıyla politikalarıın ve mevzuatın yürürlükte olmasını sağlamak

• Öğretmenlerin konu ile ilgili eğitilmesi ve desteklenmesi

• Öğrencilerin konu ile ilgili farkındalıklarının artırılması

• Yalnızca öğretmenlerin değil, okulun ve toplumun diğer bileşenlerinin de çözüme dâhil edilmesi

• Çocuğun üstün yararı temel alınarak oluşturulmuş etkili bir şikâyet ve geri bildirim mekanizmasının olması

• Akran zorbalığına ilişkin güvenilir ve ayrıntılı verilerin olması, kanıt temelli müdahale programları

• Kanıt temelli önceleme programlarının okullardaki zorbalığı %25’e kadar düşürdüğü tespit edilmiştir.

• Çözüm sürecinde çocuk katılımının