11.9. Akran İlişkileri ve Akran Etkileşimi
9 – 10 – 11
AKRAN İLETİŞİMİ, AKRAN ÖĞRETİMİ VE AKRAN ZORBALIĞI
Prof. Dr. Neslihan GÜNEY KARAMAN
“Başkaları aracılığıyla kendimiz oluruz” (Lev Vygotsky)
Yaşam Boyu Gelişim Perspektifinden Akran İlişkileri
“Akran” konusuna gelişimsel bakış açısıyla bakılacak olduğunda, öncelikle bu sözcüğün hangi gelişim dönemini çağrıştırdığı konusu akla gelmektedir. Bu konuda akla belirli bir yaşam dönemi geliyor olsa da akran ilişkileri yaşam boyu gelişim perspektifi ile ele alınmalıdır.
Erken Çocukluk Döneminde Akran İlişkileri
• Erken çocukluk döneminde akran ilişkilerinden çok aile ilişkilerine odaklanılmaktadır.
• Yapılan araştırmalar erken çocukluk döneminde akran ilişkilerinin şekillenmeye başladığını göstermektedir
• Boylamsal araştırmalar erken çocuk dönemindeki akran ilişkilerinin orta çocukluk ve ergenlik dönemindeki uyumu etkilediğini göstermektedir.
• Akran ilişkilerinde önemli olan ve erken çocukluk döneminden itibaren gözlemlenebilecek bazı beceriler şunlardır:
o Ortak dikkati yönetmek
o Duygu düzenleme
o Dürtülerin engellenmesi
o Taklit etmek
o Temel düzeyde sebep sonuç ilişkisi kurmak
o Dil yeterliliği
Orta Çocukluk Döneminde Akran İlişkileri
• Dil becerisi, zihin kuramı, öz kontrol gibi beceriler erken çocukluk dönemine göre gelişmiştir.
• Bu nedenle daha karmaşık arkadaşlık ilişkileri ve grup ilişkileri kurulmaya başlanır.
• Çocuk başarıya karşı küçük görülme (aşağılık) dönemindedir. Arkadaşları onun için bir referans noktasıdır.
• Akranlar başarı ya da başarısızlık duygusuna sebep olabilir.
• Akran öğrenmesi için uygun bir dönemdir.
Ergenlik Döneminde Akran İlişkileri
• Ergen, sosyalleşmesini henüz tamamlamamış bir bireydir. Ergen, çocuk değildir ama henüz olgun ya da yetişkin bir birey de değildir. Bu bakımdan ergen, çocukluk ve olgunluk arasında geçiş yaşamakta olan kişi olarak kabul edilir.
• Ergenlik dönemindeki ergenler bir taraftan kendilerini yetişkin sayarak tutum ve davranışlarını çevrelerindeki büyüklere göre ayarlarken diğer taraftan çocukluklarına devam ederler (Öztürk 2007).
Sosyalleşme ve Ergenlik:
o Ergen, bu dönemde hızlı bir sosyalleşme süreci içerisindedir.
o Ergen, toplumda saygınlık kazanmaya ve statü sahibi olmaya gereksinim duyar.
o Toplumsal uyum, geniş ölçüde bu gereksinimin karşılanmasına bağlıdır. Bu uyum ergenlik dönemindeki deneyimlerle kazanılmaktadır.
o Sosyalleşme; ergenin duygu, düşünce, tutum, davranış, eylem, amaç ve beklentileri ergenin temel kişilik yapısına, ergenlik dönemine özgü psiko-sosyal özelliklerine, ergenin yaşadığı çevrenin sosyal, kültürel, ekonomik özelliklerine bağlıdır.
o Sosyalleşme süreci içerisinde olan ergenlerde, her ne kadar geleneksel değerlere bağlı olsalar da modernleşmenin etkisiyle sahip oldukları birtakım kültürel ögelerde değişiklikler gözlenmektedir. Örneğin ergen, sosyalleşmenin bir aracı olan kitle iletişim araçları aracılığı ile yurt dışında olup bitenleri, günlük hayatını ilgilendiren durumları rahatlıkla takip edebilmektedir (Avcı 2006; Öztürk 2007).
o Aile, okul, toplumsal gruplar ve kitle iletişim araçları sosyalleşmeyi etkileyen önemli etmenlerdendir.
o Akran grupları ergenlikten daha önce ortaya çıkmakta fakat ergenlik yılları boyunca anlamı ve yapısı değişmektedir.
o Ergenlik boyunca bireylerin akranlarıyla birlikte geçirdikleri sürede ve yetişkinlere karşı akranlarının eşliğinde geçirdikleri sürede keskin bir artış vardır.
o Ergenlik boyunca akran grupları, çocukluk dönemlerine göre yetişkin denetimi olmaksızın daha çok işlevde bulunurlar.
o Ergenlik boyunca artan bir biçimde etkileşimde bulunulan akranlar, karşı cinsiyetten arkadaşlardır.
o Ergenlik daha büyük akran topluluklarının ya da geniş arkadaş gruplarının ortaya çıkışıyla belirlenir.
o Genel olarak modern toplumda bütün bireylerin aynı norm dizilerini(evrensel normlar) öğrenmeleri beklenmektedir.
o Aile daha az önemli bir siyasi ve ekonomik bir güç hâline geldikçe, evrensel normlar ön plana çıkmıştır. Bu, ergenlerin yetişkinliğe hazırlanma şekillerinde bir değişiklik getirmiştir.
Ekran mı, Akran mı?
Ekran başında geçirilen zaman etkinliklerinin mevcudiyeti ve çekiciliği, bu seçeneklerin sunduğu fırsatlar konusunda heyecan duymanın yanı sıra, bunların sağlık ve gelişim için önemli olan diğer etkinliklerin yerini alıp almadığı konusunda endişelere yol açmıştır. Ekran zamanı aile ve arkadaşlarla olan ilişkilerin kalitesini nasıl etkilemektedir?
Ergenlik Dönemi Sonrası Akran İlişkileri
• Yetişkinlik Dönemi: Yakınlığa karşı yalıtılmışlık
• Yaşlılık Dönemi
11. SOSYAL DUYGUSAL ÖĞRENME BECERİLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ
11.1. Sosyal Duygusal Gelişim Nedir?
11.2. Duygu, Düşünce, Davranış İlişkisi
11.3. Sosyal Duygusal Beceriler ve Sınıflama
11.4. Sosyal Duygusal Becerilerin Sınıflandırılması
11.5. Bireysel Farklılıklar ve Benlik
11.7. İlişkiler ve Sosyal Beceriler
11.8. Sosyal Duygusal Becerilerin Okuldaki Yeri ve Okulda Desteklenmesi
11.9. Akran İlişkileri ve Akran Etkileşimi
11.13. Sosyal Duygusal Gelişimde Öğretmenin Rolü
